Hiyerarşik Kümeleme

Eyüp Kaan Ülgen 10 Ocak 2021 Genel bir bakış, Hiyerarşik Kümeleme, Kümeleme, Makine Öğrenmesi, Python, Teknik, Uygulama, Veri Bilimi, Veri Görselleştirme 0 15778 2145 kelime - 14 dakika70

---

Bu yazıya puan ver

(3 votes, average: 5,00 out of 5)

Loading...

---

Merhabalar! Uzun bir aradan sonra yine sizlerleyim 🙂 Bu yazımda denetimsiz öğrenme (unsupervised learning) algoritmalarından hiyerarşik kümelemeyi ele alacağız.

İlk olarak denetimsiz öğrenme nedir?

Denetimsiz Öğrenme

Denetimli öğrenmede (supervised learning) bilindiği üzere etiket bilgisine sahip verilerle çalışıyoruz. Buna karşılık denetimsiz öğrenmede (Gözetimsiz Öğrenme / Kümeleme) elimizde sadece girdi verileri bulunuyor. Herhangi bir sınıf (etiket) bilgisine sahip değiliz. Denetimsiz öğrenmede amaç, girdi verisindeki dağılımları veya düzenlilikleri bulmak. Bunun doğal bir sonucu olarak verilerde belirli bir örüntü var mı sorusuna cevap arıyoruz.

Girdi uzayının bir yapısı mevcut, bazı örneklere daha sık rastalanır; istediğimiz neyin sık, neyin seyrek gerçekleştiğini belirlemek. Bu durumda literatürde “dağılım kestirimi (density estimation)” olarak da bilinmektedir [10].

Örneğin, bir şirketin müşteri profillerini ele alalım. Bu şirket müşterilerinin yaptıkları alışverişlerinin yanında onların adres bilgilerini de saklıyor olsun. Bu şekilde müşteri profilleri oluşturulup, ne tür müşterilerin hangi yoğunlukta olduğu kolayca takip edilebilir. Bu durumda bir denetimsiz öğrenme algoritması, birbirine benzeyen müşterileri veya ayrık olanları tespit edebilir. Bu profillere uygun olarak indirimler yapılabilir.

Özetle, denetimsiz öğrenme kullanılarak, kümeleme, olasılık yoğunluk tahmini, öznitelikler arasındaki ilişkilerin bulunması veya boyut indirgeme işlemleri gerçekleştirilebilir.

Denetimsiz öğrenme yöntemleri temel olarak 3 gruba ayrılıyor diyebiliriz [4]:

• Bölümlemeli Yöntemler (k-means)
• Hiyerarşik Yöntemler (Agglomerative, Divisive)
• Yoğunluk Tabanlı Yöntemler (GMM, DBSCAN, OPTICS)

Hiyerarşik Kümeleme

Bu yazımda hiyerarşik kümeleyi inceleyeceğiz. Bilindiği üzere k-merkezli kümeleme yönteminin bir dezavantajı vardır. Küme sayısını önceden belirlemeniz gerekmektedir. Bu dezavantajı ortadan kaldırmak için hiyerarşik kümeleme geliştirilmiştir. Hiyerarşik kümeleme algoritmasının temel mantığı, benzer özniteliklerin bir araya gelmesine veya tam tersine bölünmesine dayanmaktadır. Bu çalışma mantığına göre birleştirici (agglomerative) ve bölücü (divisive) olmak üzere iki temel yaklaşım mevcuttur. Tüme varım (bottom up) olarak da bilinen birleşitirici yaklaşımda, başlangıçta tüm nesneler birbirlerinden ayrıdır. Yani eldeki verinin herbiri ayrı bir küme olarak kabul edilirek işe başlanır. Ardından benzer özniteliklere sahip kümeler bir araya gelerek tek bir küme elde edilmeye çalışılır. Tümden gelim (top bottom) yaklaşımda ise tüme varım metodunun aksine ayrıştırıcı bir strateji hakimdir. Bu yaklaşımda başlangıçta tek bir küme vardır. Her aşamada uzaklık/benzerlik matrisine göre nesneler ana kümeden ayrılarak, farklı alt kümeler oluşur. Süreç sonucunda her veri bir küme olur.

Tek Bağlantı (Single Linkage)

Hiyerarşik kümeleme analizinde kullanılan en etkin görselleştirme aracı dendrogram‘lardır. Dendrogram, hiyerarşik kümeleme yöntemiyle elde edilen sonuçların kolaylıkla anlaşılmasını sağlamaktadır.

Uygulama

Bu yazı kapsamında birleştirici (agglomerative) hiyerarşik küme algoritmasını kullanarak basit bir uygulama yapacağız. Uygulama kapsamında kullanılan veri setine şuradan ulaşabilirsiniz [7]. Veri seti 200 satır, 5 kolondan oluşuyor.

İlk olarak uygulama için kullanacağımız python kütüphanelerini çağırdık. Numpy, pandas ve matplotlib   veri bilimi uygulamalarında temel oluşturan 3 kütüphane. Bunun yanında birleştirici (agglomerative) hiyerarşik kümele analizi için sklearn kütüphanesinden, Dendrogram için ise SciPy kütüphanesinden yararlanışmıştır.

import numpy as np
import pandas as pd
import matplotlib.pyplot as plt
from scipy.cluster.hierarchy import dendrogram, linkage
from sklearn.cluster import AgglomerativeClustering

Kütüphaneleri çağırdıktan sonra veri setini okutma süreci geliyor. csv (comma-separated values) formatında olan veri setimiz pandas kütüphanesi kullanarak okutulmuştur.

musteri = pd.read_csv('./shopping_data.csv') 
musteri.head()

Veri seti içerisinde boş veri olup olmadığını, satır ve sütun sayılarıyla ilgili bilgileri veya ilgili sütunların veri tipini öğrenmek için pandas kütüphanesinde mevcut olan info() özelliği kullanıldı.

musteri.info()

Sırada kümele analizi için kullanılacak verileri seçmeye geldi. Bu uygulama kapsamında “senelik gelir” (annual income) ve “harcama puanı” (spending score) kolonları dikkate alındı.

veri = musteri[["AnnualIncome","SpendingScore"]]

Yukarıda da belirtildiği üzere kümele analizi için iki kolon seçildi. Bu kolonların nasıl dağıldıklarını görmek için matplotlib kütüphanesi kullanılarak saçılım (scatter) grafiği üretildi.

plt.figure(figsize=(10, 7))
plt.scatter(veri.AnnualIncome, veri.SpendingScore)
plt.xlabel("Senelik Gelir", fontsize=20)
plt.ylabel("Harcama Puanı", fontsize=20)
plt.show()

Şekil-2: Senelik Gelir – Harcama Puan grafiği

İlgili grafiği incelediğimizde kabaca 5 farklı bir öbeğin varlığı görülmekte. İlgili veri setinde kabaca kaç küme olduğunu dendrogram kullanmadan direk saçılım grafiği üzerinden belirleyebildik. Gerçek problemlerle uğraşırken her zaman bu kadar şanslı olmuyoruz.

Hiyerarşik kümeleme analizlerinde küme sayısını belirlemek veya elde edilen sonuçların kolaylıkla yorumlanması için dendrogramlar  kullanılmaktadır. İlgili veri seti için dendrogram üretirken yukarıda belirtilen bağlantı (linkage) yöntemlerinden ward kullanılmıştır. Bu işlem için SciPy kütüphanesinden yararlanıldı.

labels = range(1, 201) # Birleştirici hiyerarşik kümele analizinde başlaşgıçta her veri noktası küme olarak 
# kabul ediliyor. Bu sebeple 200 verinin takibini yapmak için etiketleme (label) yapıldı. ID verdik.

linked = linkage(veri, 'ward') #Kümele işlemi için kullanılan bağlantı metodu ward. Ward, varyans 
# minimizasyonuna dayanan bir yöntem.

plt.figure(figsize=(20, 7))
dendrogram(linked,
            orientation='top',
            labels=labels,
            show_leaf_counts=True)
plt.axhline(200, ls="--", c="k")
plt.show()

Şekil-3: Dendrogram gösterimi

Üretilen dendrogramın y-ekseninde kümeler arasındaki uzaklık görülmektedir. x-ekseninde ise kümeleri oluşuran veri noktalarının ID (label) numaraları bulunmaktadır. y-ekseni incelendiğinde 200 değerinde kesikli çizgi mevcuttur. Nihai kümelerimiz arasındaki mesafenin en az 200 olmasını istediğimiz için alt sınır (threshold) uygulandı. Görüldüğü üzere bu alt sınır dikey 5 sütunu kesmektedir. Bu aslında veri kümemizi temsil eden 5 küme olduğunu söylemektedir. Hem saçılım grafiğindeki dağılım hem de dendrogram dikkate alındığında modelimiz 5 küme şartı altında üretildi.

Modelimizi üretmek için sklearn kütüphanesi kullanıldı. Ayrıca bağlantı yöntemi olarak ward tercih edildi. Fark ettiğiniz üzere dendrogram içinde benzer yöntem kullanılmıştı.

kume = AgglomerativeClustering(n_clusters=5, affinity='euclidean', linkage='ward')
kume.fit(veri)

Şekil-2’de herhangi bir renk kodu kullanmadan sadece fiziksel uzayda 5 farklı öbeğin dağılımını görmüştük. Şimdi ise saçılım grafiği üzerinde modelimizin sonucunu renk kodu olarak ele alacağız. Bunun için kume.labels_ ifadesi kullanılmıştır.

plt.figure(figsize=(10, 7))
plt.scatter(veri.AnnualIncome, veri.SpendingScore, c=cluster.labels_, cmap='jet')
plt.xlabel("Senelik Gelir", fontsize=20)
plt.ylabel("Harcama Puanı", fontsize=20)
plt.show()

Şekil-4: Kümele işlemi sonucu elde edilen saçılım (scatter) grafiği.

Her küme farklı bir renkle temsil edilmektedir.Modelimizin sonuçlarını her bir küme için farklı renklendirme yaparak inceledik. Şekil-4’de de görüldüğü üzere beş küme için gayet güzel bir dağılım mevcut. Grafiğin sağ alt tarafı incelendiğinde geliri yüksek ama harcamaları az olan müşterileri görüyoruz. Bu müşteriler gelirlerini dikkatli bir şekilde harcıyorlar. Grafiğin sağ üst kısımında ise hem gelirleri hem de harcamaları yüksek müşteriler bulunuyor. Bunlar, şirketlerin hedeflediği türden müşteriler. Buna karşılık en fazla müşteri sayısının grafiğin orta kısımda yer aldığı görülmekte. Bunlar orta gelir grubuna sahip müşteriler. Şirketler, sayıca fazla oldukları gerçeğini göz önüne alarak bu müşterileri de hedefleyebilir.

Bu yazımda elimden geldiğince sizlere hiyerarşik kümele yönteminden bahsettim.

Bilimin mihraplarında bilginin peşinde koşmanız dileğiyle. Sağlıcakla Kalın 🙂

Kaynaklar:

[1] – https://docs.scipy.org/doc/scipy/reference/cluster.hierarchy.html

[2] – Haldun Akpınar, DATA, Papatya Bilim

[3] – İlker Arslan, Python ile Veri Bilimi, Pusula

[4] – Metin Bilgin, Makine Öğrenmesi, Papatya Bilim

[5] – Barış Doğan, Bankaların Gözetiminde Bir Araç Olarak Kümeleme Analizi: Türk Bankacılık Sektörü İçin Bir Uygulama (Doktora Tezi)

[6] – Nazmiye Yalçın, Kümeleme Analizi ve Uygulaması, (Yüksek Lisans Tezi)

[7] – https://stackabuse.com/hierarchical-clustering-with-python-and-scikit-learn/

[8] – https://scikit-learn.org/stable/modules/generated/sklearn.cluster.AgglomerativeClustering.html#sklearn.cluster.AgglomerativeClustering

[9]- https://unsplash.com/photos/Q1p7bh3SHj8

[10]- Ethem Alpaydın, Yapay Öğrenme, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları

Ek Bilgi:

• Kullanılan Python versiyonu: 3.7.3
• numpy 1.16.2
• scipy 1.5.4
• matplotlib 3.1.0
• pandas 1.0.4
• sklearn 0.23.2
• İşletim sistemi: macOS

Eyüp Kaan Ülgen